O depresji słyszy się coraz więcej. Słyszy się o jej socjoekonomicznych skutkach, o tym, że zachorował ktoś ze znajomych, o tym, że może dotknąć każdego. Cukrzyca typu 1 (tak jak każda choroba przewlekła) stanowi istotny czynnik ryzyka wystąpienia depresji u chorego dziecka oraz jego rodzica. To szczególnie niebezpieczne, bo kontrola glikemii wymaga zdyscyplinowania i przestrzegania rygorystycznych zaleceń, z czym może mieć problem nawet osoba bez zaburzeń depresyjnych. Czy depresji można jakoś zapobiec?

Na wstępie należy zaznaczyć, że rozwój depresji zależy od wielu czynników i żadne prewencyjne działanie nie jest w stanie zredukować ryzyka do zera. Nieoceniona wydaje się również komunikacja na linii rodzic-dziecko oraz relacja z lekarzem. Świadomość choroby, jej mechanizmu, wiążących się z nią zagrożeń i dostępnych opcji terapeutycznych, pozwoli zredukować stres towarzyszący diagnozie oraz kolejnym etapom leczenia.

Po pierwsze – edukacja

Obecnie nie istnieją polskie wytyczne dotyczące prewencji depresji, nie istnieje również żaden program realizowany na szczeblu krajowym. Niemniej jednak Ministerstwo Zdrowia zdaje się dostrzega skalę problemu, czego dowodem jest uruchomiony w 2016 Program Prewencji Depresji1, którego głównym celem jest ogólnokrajowa kampania społeczna (zaplanowana na lata 2018-2020)oraz opracowanie rekomendacji. Edukacja w zakresie pierwszych symptomów depresji, umiejętna samoobserwacja i odpowiednio wczesne reagowanie mają niebagatelny wpływ na rozwój i przebieg choroby, o czym w szczególności powinny pamiętać osoby z grup ryzyka – a więc między innymi rodzice dzieci chorych na cukrzycę. Odpowiednio wczesna diagnoza pozwoli zredukować również negatywny wpływ dodatkowego obciążenia na przebieg choroby podstawowej.

Po drugie: edukacja i terapia poznawczo-behawioralna

Światowa Organizacja Zdrowia wydała dokument2 ze szczegółowo opracowanymi rekomendacjami dotyczącymi prewencji depresji, gdzie podkreślona została rola interwencji opartych na terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) w przypadku współwystępowania chorób przewlekłych. WHO postuluje możliwość łączenia tradycyjnego kontaktu z terapeutą z „samopomocą” możliwą dzięki dostępowi do materiałów online lub książek, zeszytów ćwiczeń, poradników. CBT opiera się na pracy nad myślami automatycznymi (czyli takimi, które pojawiają się spontanicznie), nad założeniami leżącymi u ich podstaw oraz schematycznym postrzeganiem samego siebie. W tym nurcie psychoterapii ogromną rolę odgrywa edukacja. Polecaną przez terapeutów książką jest na przykład „Umysł ponad nastrojem” autorstwa Christine Padesky i Dennis Greenberger, gdzie poprzez ukazanie wzajemnej korelacji myśli, nastroju, reakcji, zachowania i otoczenia, możliwa jest analiza własnych schematów myślowych i wdrażanie zmian na każdym z pól. Oczywiście, słynne „pozytywne myślenie” nie stanowi panaceum i nie o tym traktuje podręcznik. Terapia poznawcza zakłada spojrzenie na problem z możliwie wielu stron, uwzględnienie wniosków pozytywnych i negatywnych, znalezienie możliwych rozwiązań. Notowanie własnych myśli pozwala na odseparowanie ich od uczuć i opisów sytuacji, co przekłada się na jakość relacji z innymi ludźmi i własne samopoczucie. Analiza automatyzmów myślowych polega na przedstawianiu ich jako hipotezy, na które trzeba zebrać dowody: zarówno te potwierdzające, jak i te obalające. Dowody nie mogą być domysłami ani przypuszczeniami. Jeśli przeważą dowody obalające, należy sformułować myśl alternatywną, zaś dalsza praca polega na eksperymentalnym weryfikowaniu nowych myśli.

Po trzecie – styl życia

Wpływ diety na prewencję różnego rodzaju zaburzeń był przedmiotem wielu dotychczas przeprowadzonych badań klinicznych. Wśród dietetycznych zaleceń prym wiedzie dieta śródziemnomorska (której udowodniono również korzystny wpływ na ryzyko sercowo-naczyniowe) oraz tradycyjna dieta japońska. Pozytywny wpływ będzie miało zwiększenie w diecie ilości owoców, warzyw, strączków, produktów pełnoziarnistych oraz nasion. Warto wzbogacić dietę również o produkty bogate w omega-3 (czyli ryby morskie, orzechy). Należy wystrzegać się produktów wysoko przetworzonych. Prewencja depresji to też sport, a dokładniej mówiąc – wysiłek fizyczny. Uprawiany regularnie cały czas stymuluje nasz organizm do produkcji endorfin, znanych ze swojego podnoszącego nastrój działania. Unikanie alkoholu (czystego depresanta) oraz palenia tytoniu również pomaga w pozytywnym myśleniu.

Podsumowując, istnieją aktywności, których podjęcie ma udowodniony wpływ na redukcję ryzyka depresji. Rodzice dzieci z cukrzycą typu 1, jak wszyscy rodzice dzieci chorych przewlekle należą do grupy osób szczególnie narażonych na rozwój zaburzeń depresyjnych, więc powinni być objęci działaniami prewencyjnymi. Szczególną rolę odgrywa edukacja w zakresie przyczyn i objawów depresji oraz praca nad własną psychiką.