Pytanie, które poddaje w wątpliwość możliwoś wykonywania aktywności fizycznej przez osoby chore na cukrzycę jest bardzo często zadawane przez rodziców, jak i pacjentów chorujących na cukrzycę. Odpowiadając na nie, chciałabym podkreślić, że nie tyle można, ile trzeba ćwiczyć chorując na cukrzycę. Obok insulinoterapii oraz właściwego sposobu odżywiania to właśnie wysiłek fizyczny jest kluczowym elementem oraz integralną częścią prawidłowego zarządzania cukrzycą.1,2 Są jednak sytuacje, w których należy unikać uprawiania sportu chorując na cukrzycę. Intensywne wysiłki beztlenowe oraz ćwiczenia oporowe (np. podnoszenie ciężarów), które skutkują wysokim ciśnieniem tętniczym krwi są przeciwskazane, kiedy dochodzi do rozwoju powikłań naczyniowych (bardzo rzadko u dzieci) pod postacią retinopatii proliferacyjnej lub nefropatii.2

Dlaczego sport jest taki ważny?

• Regularna aktywność fizyczna u dzieci jest kluczowym czynnikiem prawidłowego rozwoju, zarówno fizycznego, jak i psychicznego.3
• Poprawia wrażliwoś na insulinę, przez co pozwala na kontrolę masy ciała. Sport wpływa na komórki w taki sposób, że czyni je bardziej wrażliwymi na działanie insuliny. Jest to zjawisko korzystne, bardzo korzystne. W odwrotnej sytuacji, kiedy brak jest aktywności fizycznej, komórki stają się oporne na działanie insuliny i duża jej ilość jest potrzebna, aby zapewnić prawidłowy metabolizm i pozyskiwanie energii. A z racji tego, że insulina jest hormonem anabolicznym, w stanach takich dochodzi do nadmiernego przyrostu masy ciała.2
• Prowadzi do poprawy wyrównania metabolicznego cukrzycy. Odnotowano obniżenie HbA1c o ok. 1% po wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej u dzieci.2
• Poprawia profil lipidowy i zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe.1,3
• Przyczynia się do poprawy stanu psychicznego, który zwykle jest obciążony wieloma aspektami choroby. Zwiększa motywację do leczenia, daje poczucie kontroli nad chorobą oraz poprawia pewność siebie.3

Międzynarodowego Stowarzyszenia ds. Cukrzycy u Dzieci i Młodzieży (The International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes, ISPAD) zaleca 60 min codziennej aktywności fizycznej dzieciom w wieku 6-18 lat.2 Większość z tego czasu powinna być poświęcona na wysiłki tlenowe, natomiast intensywnejsze ćwiczenia powinny być wykonywane co najmniej 3 razy w tygodniu.2 Badania wykazały, że dzieci z cukrzycą, zwłaszca te, ze źle kontrolowaną chorobą są mniej aktywne od ich zdrowych rówieśników.2 Osoby chorujące na cukrzycę zarówno dzieci, jak i dorośli z dobrze kontrolowaną chorobą (HbA1c <7%) mają porównywalną wydolnośc tlenową oraz wskaźnik zmęczenia podczas uprawiania wysiłku, co osoby zdrowe. Jednak u osób z wyższym odsetkiem HbA1c wykazno gorszą wydolność w porównaniu do osób bez cukrzycy.2 A zatem.. wniosek jest jeden: sport pomaga utrzymać prawidłową kontrolę metaboliczną cukrzycy, a mając prawidłową kontrolę nad chorobą wydolność fizyczna jest taka sama, jak osób zdrowych. Badania pokazują, że odsetek nastolatków chorujących na cukrzycę typu 1 z nadwagą i otyłością jest tak samo wysoki lub nawet wyższy niż w grupie bez cukrzycy.2 W związku z tym na całym świecie podejmowane są liczne działania oraz kampanie zachęcające dzieci i nastolatków do ograniczenia siedzącego trybu życia (czasu spędzanego przed ekranami) na rzecz aktywności fizycznej.

Czy zarządzanie cukrzycą podczas wysiłku fizycznego jest łatwe?

Nie, jest to złożony proces, nad którym trzeba nauczyć się panować. Okołowysiłkowe modyfikacje insulinoterapii, jak i odpowiednie spożycie węglowodanów są nie lada wyzwaniem i potrzebują oddzielnego omówienia. Generalna zasada jest taka, że aktywności tlenowe wymagają znacznie większych redukcji dawek insuliny oraz przyjmowania większych ilości węglowodanów, niż krótkotrwałe, interwałowe intensywne treningi. Wysiłek fizyczny może nieść ze sobą ryzyko zarówno hipoglikemii, jak i hiperglikemii. Bardziej ograniczającym czynnikiem przed podejmowaniem aktywności fizycznej wydaje się być strach przed hipoglikemią, która może wystąpić podczas wysiłku, jak i wiele godzin po nim. Ćwiczenia mogą zwiększyć wychwyt glukozy do mięśni nawet 50 krotnie (!) i jest to wychwyt glukozy niezależny od insuliny (zatem cukier ulega obniżeniu mimo małej ilości aktywnej insuliny).4 Hipoglikemia pojawia się zwykle ok. 45 minut po rozpoczęciu wysiłku (tlenowego), a ryzyko hipoglikemii powysiłkowej utrzymuje się nawet do 24 godzin.4 To przedłużone ryzyko hipoglikemii wynika z ograniczonej reakcji organizmu na hipoglikemię, która była poprzedzona wysiłkiem fizycznym (mniejsze wydzielanie glukagonu, katecholamin czy hormonu wzrostu, które podwyższają poziom glikemii).2 Warto zauważyć, że wysiłki fizyczne podejmowane rano w związku z niewielką ilością aktywnej insuliny (działa jedynie insulina bazalna) wiążą się z mniejszym ryzykiem hipoglikemii zarówno bezpośrednio po wysiłku, jak i bardzo niewielkim ryzykiem nocnej hipoglikemii.2 Obecnie na rynku dostępnych jest wiele technologii ułatwiających monitorowanie glikemii podczas wysiłku (systemy ciągłego monitorowania glikemii), które w połączeniu z pompą insulinową dają dostęp do zaawansowanych funkcji predykcji hipoglikemii i możliwości automatycznego wstrzymania podaży insuliny, aby uniknąć hipoglikemii (funkcja zatrzymania przed niskim- suspend before low i funkcja zatrzymania przy niskim, suspend on low). Mimo tych możliwości zmiany stężenia glukozy podczas wysiłku fizycznego mogą być bardzo gwałtowne, a osiągnięcie normoglikemii trudne. Należy poszukiwać rozwiązań, dążyć do powtarzalności i próbować wielu rodzajów aktywności fizycznej. Warto znaleźć sport, który sprawia przyjemność, daje satysfakcję, po którym samopoczucie jest dobre, niezależnie od tego czy uprawiamy go rekreacyjnie, w celach współzawodnictwa, czy nawet zawodowo. Cukrzyca nie powinna być czynnikiem ograniczającym możliwości wykonywania i osiągania sukcesów w wybranej dziedzinie sportu. W porozumieniu z zespołem diabetologicznym sprawującym opiekę nad dzieckiem należy ustalić najbardziej optymalny sposób postępowania w określonej sytuacji.

Motywacją niech będą liczne przykłady osób, zawodowych sportowców, którzy z cukrzycą osiągnęli wiele sukcesów. Sir Steve Red: pięciokrotny złoty medalista olimpijski w wioślarstwie, Gary Hall: pięciokrotny złoty medalista olimpijski w pływaniu, Kris Freeman: olimpijski narciarz biegowy, Zippora Karz: światowej sławy baletnica, Wasim Akram: krykiecista, grający na światowym poziomie, Jordan Morris: piłkarz, Brandon Morrow: bejsbolista Major League, Cliff Scherb i Andreas Petz: triatloniści na dystansie ironman, Scott Verplan: golfista PGA, Mimmi Hjorth: profesjonalna golfistka i Emil Molin: hokeista NHL.2

Wśród polskich, współczesnych sportowców osoby chorujące na cukrzycę także mają swojego przedstawiciela- wybitnego wioślarza Michała Jelińskiego, czterokrotnego mistrza świata oraz mistrza olimpijskiego podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie.

Dodatkowo muszę wspomnieć o pierwszej na świecie, profesjonalnej drużynie kolarskiej Team Novo Nordisk, w której wszyscy kolarze chorują na cukrzycę typu 1. Zawodnicy uczestniczą w wyścigach drużynowych mężczyzn, a także w kolarstwie torowym Międzynarodowej Unii Kolarskiej (UCI), jako Professional Team osiągając wiele sukcesów. Misją drużyny jest inspirowanie, edukowanie i angażowanie osób borykających się z cukrzycą. Zachęcam do odwiedzenia strony internetowej drużyny, każdy zawodnik jest oddzielnie przedstawiony wraz ze swoją historią dotyczącą cukrzycy oraz osobistą motywacją. „Changing Diabetes”, czyli „Razem zmieniajmy cukrzycę” to motto drużyny. Wierzę, że coraz więcej osób zechce przyłączyć się do tej misji.

lek. Emilia Kowalczyk
Oddział Kliniczny Diabetologii Wieku Dziecięcego i Pediatrii UCK WUM